Nieuws

Paus Adrianus op kopie uit 1625 naar schilderij van Jan van Scorel, Centraal Museum

In 2015 bood het 75-jarige Prins Bernhard Cultuurfonds een geschenk aan de stad, een standbeeld van de paus om de zichtbaarheid te vergroten. In samenwerking met Oud-Utrecht werd een seminar gehouden over Paus Adrianus VI, verschenen publicaties en werd een kunstenaar geselecteerd voor het maken van een standbeeld. Het beeld is gemaakt door beeldend kunstenaar Anno Dijkstra en werd op 17 december 2015 onthuld. De paus is geportretteerd in brons en staat op een klassieke sokkel. Hij draagt een sobere mantel en heeft in zijn linkerhand een eenvoudige stok. Voor zijn gezicht stond vooral het beroemde portret door Jan van Scorel (1523) model. Het hele beeld, dat ongeveer drie meter hoog is, staat op vier hardhouten wiggen.

In 2015 verscheen de brochure ‘Een beeld van paus Adrianus VI’,  door Maurice van Lieshout geschreven voor het Prins Bernhard Cultuurfonds en Oud-Utrecht. Hieronder een deel van de tekst. Later deze maand verschijnt een nieuwe podcast Oud-Utrecht waarin Arjan den Boer spreekt met Twan Geurts, de biograaf van Paus Adrianus VI. En er is meer, zoals het artikel van Ton van Schaik ‘Naam en faam van Adriaan, de reputatie in zijn geboortestad’ in Tijdschrift Oud-Utrecht 2015 en de publieksbrochure van gemeente Utrecht uit 2009: Een Utrechtse timmermanszoon op de Heilige Stoel.

Meest invloedrijke Utrechter uit de geschiedenis 

Adrianus is (in eigen land) zeker niet de bekendste Utrechter, maar als we kijken naar zijn rol op het wereldtoneel wel de meest invloedrijke. Leermeester en gezant van een keizer die heerste over een wereldrijk, regent van Spanje en paus in Rome: welke bekende Utrechter komt daarbij ook maar in de buurt? 

Na als hoogleraar en leider van de Leuvense theologen naam te hebben gemaakt als wetenschapper, kreeg de carrière van Adrianus een bijzondere wending. In 1507 benoemde keizer Maximiliaan van Oostenrijk hem tot een van de leermeesters van zijn kleinzoon, de dan 7-jarige Karel V. Diens vader Filips de Schone was een jaar daarvoor overleden en zijn moeder Johanna van Castilië werd als 'krankzinnige' ongeschikt geacht voor de rol van opvoeder. 

Adrianus won snel het vertrouwen van de Habsburgse vorsten. In 1512 werd hij raadsheer van Karel V en drie jaar later werd hij naar Spanje gestuurd om daar diens rechten als troonopvolger veilig te stellen. Dat lukte hem. Van 1517 tot 1519 maakte hij met Karel V reizen door Spanje als diens gezant en als grootinquisiteur van de katholieke kerk. 

Toen Karel in 1520 naar Aken verhuisde, benoemde hij Adrianus tot regent van Spanje. Adrianus wist Karels heerschappij in Castilië te bevestigen en te handhaven. Met zijn rol als regent en het lange verblijf in Spanje was hij echter niet gelukkig, maar Karel V ging niet in op zijn herhaald verzoek hem van het regentschap te ontheffen. 

In januari 1522 werd Adrianus onverwacht verkozen tot de opvolger van paus Leo X. De op het conclaaf aanwezige kardinalen waren verdeeld in twee kampen: de Spaans- of keizergezinde versus de Fransgezinde. Zij slaagden er in tien stemronden niet in om een kandidaat te kiezen met de vereiste twee derde meerderheid. Toen (de niet aanwezige) Adrianus als kandidaat werd voorgedragen, formeel vanwege zijn geleerdheid en godvruchtigheid, werd hij direct verkozen. Hij was daarmee de eerste niet-Italiaanse paus sinds 1378 en zou dat blijven tot 1978.

Altijd verbonden gebleven met Utrecht 

Adrianus is zich steeds verbonden blijven voelen met de stad Utrecht. Hij werd er in 1459 geboren als Adriaen Florisz, ging er naar school (mogelijk de Latijnse school van de Geertekerk) en zou er in zijn 'Leuvense' tijd nog enkele malen terugkomen. De laatste keer gebeurde dat in 1514 toen hij benoemd werd tot proost van de kanunniken van Oudmunster (St. Salvator). 

Terwijl hij in Spanje zat, dacht Adrianus aan een permanente terugkeer naar de Domstad. In januari 1517 kocht hij daarom een huis binnen de immuniteit van Sint-Pieter. Hij liet het slopen en een nieuwe woning bouwen, het linkerdeel van het huidige Paushuize (met de lange gevel aan de Pausdam). In de zuidgevel liet hij een beeld van St. Salvator plaatsen, waarmee hij uitdrukking gaf aan zijn grote wens de rest van zijn leven God te dienen als proost van Oudmunster. 

Zoals Adrianus zich verbonden voelde met Utrecht, zo voelden bestuurders en burgers van de stad zich ook met hem verbonden. Als dank voor zijn diensten schonk het stadsbestuur hem in 1507 vier gebrandschilderde ramen voor zijn kapel in Leuven. Zijn verkiezing tot paus was in 1522 aanleiding tot uitgebreide festiviteiten. De kanunniken van Oudmunster trakteerden omwonenden op drank, lieten de kerkklokken luiden en deelden, net als het stadsbestuur, broden uit aan de armen. Het stadsbestuur organiseerde bovendien een processie en feesten op verschillende bruggen met muziek, feestvuren en gratis bier. Doodvonnissen zette het bestuur om in bedevaarten naar Rome en het wapen van Adrianus liet het aanbrengen in de Buurkerk en op de vier stadspoorten. Utrecht was (even) Adrianusstad geworden.

Verder lezen? Zie de bijlagen onder deze pagina.
Een Beeld van paus Adrianus VI, Maurice van Lieshout
Naam en faam van Adriaan, de reputatie in zijn geboortestad, Ton van Schaik
Paus Adrianus VI. Een Utrechtse timmermanszoon op de Heilige Stoel, René de Kam

Of bekijk Youtubes van het mini seminar met Paul Verwey, Ton van Schaik en Froukje van der Meulen over Paus Adrianus VI.

Portret van Paus Adrianus, door Dionys van Nimwegen, 18e eeuw

Wapen van Paus Adrianus bij Pausdambrug

Lantaarnconsole uit 1969 aan de Oudegracht met de kroning van Paus Adrianus op 31 augustus 1522.

Bijlage(n)
Publieksbrochure Paus Adrianus
Een beeld van Adrianus VI
Naam en faam van Adriaan