Dagboek van een burgemeester in oorlogstijd: mei 1940

03 mei 2020

Burgemeester G.A.W. ter Pelkwijk hield een dagboek bij over de gebeurtenissen in mei 1940. Dat is gepubliceerd in het Jaarboek Oud-Utrecht van 1949. Nu we 75 jaar bevrijding vieren zetten we het hier online, met daarbij een reeks foto's van zijn terugkeer in 1945.

Op 5 mei was er nog de eerste Varsity op het Amsterdam Rijn Kanaal. ‘Groot succes. Dag van Jolijt.‘ Op 7 mei werden alle verloven ingetrokken. 9 mei bleek uit ochtendbladen dat ‘het gerucht over een Duitschen inval categorisch werd ontkend’. 10 mei werd burgemeester Ter Pelkwijk wakker: ‘werd goed vier uur wakker door vliegmachines en afweergeschut. Van balcon af zie ik grote groepen vliegtuigen. Telephoon gaat. Hoofd luchtbescherming meldt: radiobericht Duitschers hebben Waalhaven, IJpenburg, Schiphol gebombardeerd. Kort daarna telephoon van Hoofdcommissaris van Politie: hetzelfde bericht, het is dus oorlog met Duitsland! Ik kleed mij vlug aan, pak koffer om op stadhuis te kunnen blijven, en bestel taxi.’

Hierboven een weergave van het begin van het dagboek van burgemeester Ter Pelkwijk. Hij schrijft zelf ter introductie in Jaarboek Oud-Utrecht 1949 het volgende: ‘Het verzoek heeft mij bereikt mijne aantekeningen over de oorlogsdagen te publiceren. Het kan van betekenis zijn , de oorlogsgebeurtenissen, zoals ik die als burgemeester beleefde, vast te leggen. De hier volgende aantekeningen heb ik aanstonds na de bezetting als een dagverhaal opgeschreven. Het komt mij het beste voor, die gegevens, zonder bewerking, te laten afdrukken. Ik heb er aan toegevoegd aantekeningen over enkele belangrijke maatregelen, welke waren getroffen.’

Het dagboek met aantekeningen is te lezen in de pdf van Jaarboek Oud-Utrecht onder aan deze pagina.
Bij Het Utrechts Archief zijn de originele doorslagen, nog zonder aantekeningen, te vinden.

Burgemeester Ter Pelkwijk
Mr. Dr. G.A.W. ter Pelkwijk werd geboren in 1883. Na een carrière als ambtenaar, en het laatst als gemeentesecretaris in Den Haag werd hij in 1934 burgemeester van Utrecht. Nadat Utrecht werd bezet werd het lastig voor Ter Pelkwijk. Hij verzette zich tegen bevelen van de bezetter, die de orde en rust van de joodse gemeenschap in gedrang brachten. Het optreden van Ter Pelkwijk kan gekarakteriseerd worden als doortastend en uniek. Hij was de enige burgemeester in de provincie Utrecht die zich verzette tegen de joodse maatregelen. Op 1 april 1942 werd hij door de bezetter afgezet en vervangen door een NSB burgemeester. Hij dook onder in Doorn. De bevrijding kon hij niet alleen in vreugde begroeten, omdat zijn zoon aan boord van een mijnveger in de Indonesische wateren was gesneuveld. Op 7 mei 1945 keerde Ter Pelkwijk terug op het bordes van het stadhuis om de Polar Bears, de Britse en Canadese bevrijders in te halen. Het werd een geweldig onthaal van de bevrijders in Utrecht, de Utrechters waren door het dolle. Er volgde een lastige tijd met wel veel feesten, maar ook zuivering. Een van de bijzondere gebeurtenissen was de Churchparade na afloop van de plechtige dankdienst voor de overwinning in Europa in de Domkerk.

Ter Pelkwijk stortte zich op het herstel van Utrecht en nam op 31 maart 1948 afscheid als burgemeester. In 1946 al kreeg hij een bronzen plaquette die nu nog hangt in de hal van het stadhuis, later de gouden stadsmedaille, en hij werd benoemd tot erelid van historische vereniging Oud-Utrecht.

Bronnen: mr G.A.W. Ter Pelkwijk, Utrecht in de meidagen van 1940, Jaarboek Oud-Utrecht 1949, Jan van Miert, Een gewone stad in een bijzondere tijd, 1995, Canon Stad Utrecht, scriptie Donderslag bij heldere hemel, L.W. Verhoeven, 2017

Foto's van 1945: FF van der Werf, Het Utrechts Archief

Ter Pelkwijk Dagboek eerste pagina