Woningbouwcorporaties in Utrecht-Oost in 1919
Het nieuwe Jaarboek 2019 belicht veel aspecten van traditie en vernieuwing in het Utrecht van 1919. Tolien Wilmer beschreef de geschiedenis van vier woningbouwcorporaties in Utrecht-Oost.
In de 19e eeuw werden veel woningen van slechte kwaliteit gebouwd. De woningwet van 1901 gaf gemeenten mogelijkheden om de woningvoorraad te saneren en uit te breiden. Er werden steeds meer woningbouwcorporaties opgericht die met hulp van particuliere architecten woonwijken wilden gaan bouwen waaraan een degelijk stedenbouwkundig plan ten grondslag lag. In Utrecht-Oost ontstonden in of kort na 1920: Woningbouwvereniging Utrecht (mei 1919), Bouwvereniging ‘Het Nieuwe Woonhuis’ (november 1919), de Vereniging voor Middenstandshuisvesting ‘Elck wat Wils’ (januari 1920) en Woningstichting Tuindorp B.A.N.S. (oktober 1920).
Hun activiteiten verliepen in de beginjaren moeizaam. Het verkrijgen van grond in dit deel van de gemeente leidde tot een ware concurrentiestrijd die bij sommige verenigingen resulteerde in vervroegde grondaankoop, nog voordat de bouwplannen en voorschotten door de overheid waren goedgekeurd. Ons land had in de Eerste Wereldoorlog niet actief aan de gevechtshandelingen deelgenomen, maar factoren als de beperkte aanvoer van materiaal - in 1919 waren de bouwkosten en rente ruim driemaal zo hoog als aan het begin van de oorlog - en speculaties van handelaren en voorwaarden van grondeigenaren werkten vertragend. Ook waren er in het beoogde gebied een aantal sloten die niet gedempt konden worden omdat de tuinders nog tot 1923 vaarrechten hadden. Een andere moeilijkheid was de tegenwerking van het Ministerie van Oorlog wanneer het bouwplannen betrof binnen de ‘Verboden Kringen’ rond de forten De Bilt en Vossegat.
Alle vier besproken woningbouwcorporaties functioneren nu, een eeuw na hun oprichting, nog onder hun eigen naam. Er zijn wel zaken veranderd zoals het uitbesteden van beheer en onderhoud aan professionele organisaties. De Woningbouwvereniging Utrecht is met zijn 91 woningen en met een bestuur van (oud-)bewoners, zonder personeel, nog altijd zelfstandig, evenals Elck wat Wils en Tuindorp B.A.N.S. Deze drie behoren tot de kleinste corporaties van het land. De bouwvereniging ‘Het Nieuwe Woonhuis’, de oprichter en eigenaar van het complex, droeg op 3 februari 1997 het bezit over aan de Stichting Bo-Ex ’91 en hield daarmee op te bestaan. De naam ‘Het Nieuwe Woonhuis’ ging toen over op de bewonersvereniging die bij die gelegenheid werd opgericht.
Foto: Tolien Wilmer, 2018. De hoek van het woningcomplex van Woningbouwvereniging Utrecht aan de Paulus Potterstraat (links) en de Hobbemastraat met voor deze bouw kenmerkende onderdelen, zoals de inpandige balkons omlijst met afgeschuinde, in een lichte kleur geschilderde planken. Deze hoek van het gebouw wordt geaccentueerd door twee blokvormige torens met daartussen een object van siersmeedwerk. Bij de laatste restauratie zijn langs alle dakranden de verticaal geplaatste verglaasde tegels opnieuw aangebracht.