Nieuws

Eerder al, op 18 en 19 oktober leed Napoleon een verpletterende nederlaag bij Leipzig. Dat was het begin van het einde voor de keizer. Hij werd achtervolgd door Russische en Pruisische troepen. Op 28 november 1813 kwam er een einde aan de Franse overheersing van stad Utrecht sinds 1795. In alle vroegte maakten de Franse troepen de aftocht door de Tolsteegpoort. De Fransen namen gijzelaars mee naar Parijs die na enkele maanden werden vrijgelaten. Enkele uren later na de aftocht van de Fransen arriveerden drie Kozakken van het Russische leger als eersten bij de stad.

Op een schilderij van Van Os zien we de symbolische Franse haan wegvluchten; de Utrechters juichen. De Kozakken, onderdeel van het Russische leger, trokken Utrecht binnen via de Wittevrouwenpoort bij de Biltstraat. Nog lang daarna werd jaarlijks op 28 november in Utrecht Kozakkendag als een bevrijdingsdag gevierd. In 1863 was het groots bij 50 jaar onafhankelijkheid. 1913 voor het laatst met een groot feest van Kleur en Klank, alle Utrechters waren vrij en vierden mee. Daarna is het niet meer gevierd, de Eerste Wereldoorlog brak uit en Nederland was neutraal.

Utrechts Provinciaal en Stedelijk Dagblad 28 november 1863, met gedicht van Nicolaas Beets

50 jaar bevrijding

Optocht Janskerkhof vanwege 50 jaar bevrijding

Kozakkendag: vieren van 100 jaar bevrijding met 144 ruiters

100 jaar bevrijding, 4 september 1913

Monument
In 1914 is een monument bij de Tolsteegbrug geplaatst ter herinnering aan de aftocht van de Fransen. Het ontwerp en de uitvoering van het kunstwerk is van A. van Straten. Het bestaat uit drie opeengestapelde blokken natuursteen die ruw zijn bewerkt. Erop bevindt zich een bronzen plaquette van de Koninklijke Begeer met een afbeelding van de Fransen die over de brug de stad verlaten. Het monument is voorzien van de teksten ‘Utrechts verlossing herdacht 1913’ en ‘De Franschen verlaten Utrecht den 28 nov 1813’. Het monument is aangeboden door de Utrechtse burgerij. Omstreeks 1930 is het gedenkteken verplaatst naast de Bijlhouwersbrug bij de Tolsteegbarrière.

Stadssleutels
Twee zilver vergulde sleutels, in 1806 voor de stad Utrecht vervaardigd door de zilversmid Den Brieder werden in dat jaar overhandigd aan koning Lodewijk Napoleon bij zijn bezoek aan Utrecht. Dezelfde sleutels kreeg Napoleon Bonaparte aangereikt bij zijn bezoek aan Utrecht in het najaar van 1811. De gebroeders Bonaparte gaven de sleutels volgens de heersende etiquette terug. Kozakkenhoofdman prins Lev Alexandrovich Narysjkin nam de stadssleutels in 1813 echter mee naar Rusland als oorlogsbuit. Stadsconservator Renger de Bruin ging op onderzoek, en vond ze terug, in het Staats Historisch Museum in Moskou. Kolonel der Kozakken, Vitali Sklerov, overhandigde op 28 november 1994 aan locoburgemeester mr H.H.W. Kernkamp de Utrechtse stadssleutels. Dat gebeurde precies 281 jaar nadat de Kozakkenhoofdman Leon Alexandrovitsj Narisjkin vergeten had ze terug te geven, nadat zijn troepen Utrecht van de Fransen bevrijd had. Ze werden tentoongesteld in het Centraal, daarna gingen de sleutels terug. Onderzoek wees uit dat de sleutels in Moskou een kopie waren.

Kozakkenhoofdman prins Lev Alexandrovich Narysjkin, George Dawe, wikipedia

De verguld zilveren stadssleutels van 1806, Centraal Museum

Kozakken
De kozakken waren een volk in het voormalige Russische Rijk dat in ruil voor een zekere autonomie de tsaar als autoriteit erkende en hem te hulp schoot in het geval van oorlog. De bereden kozakken hadden in de loop der tijd een reputatie opgebouwd als geharde krijgers op kleine, snelle paarden.

Bronnen:
Kozakkendag te Utrecht, C.C. Van de Graft, Maandblad Oud-Utrecht 1968,
Bezetting of bevrijding, buitenlandse interventielegers in Utrecht 1787-1813, Renger de Bruin, Maanblad Oud-Utrecht 1994
Centraal Museum, Wikipedia, Het Utrechts Archief

Bijlage(n)
Kozakkendag
Bezetting of bevrijding