Romeinse Limes in Utrecht
De Neder-Germaanse Limes in Nederland heeft sinds januari 2020 een werelderfgoed nominatie. Dankzij een positief advies op 4 juni van ICOMOS, the International Council on Monuments and Sites ziet het er goed uit voor de beslissing die eind juli wordt genomen. De Limes is het grootste archeologische monument van Europa. De Neder-Germaanse Limes loopt van Katwijk aan Zee via Utrecht en Gelderland naar Remagen in Duitsland. In Nederland gaat het om 19 vindplaatsen die de status van werelderfgoed kunnen krijgen, waarvan er zes in Provincie Utrecht liggen. Er zijn twee castella binnen de gemeentegrenzen van Utrecht. Hier meer over de Utrechtse Limes.
Castellum Traiectum
Weliswaar was er al eeuwen een vermoeden dat Utrecht een Romeins verleden had, maar waar het Romeinse fort precies had gestaan wist niemand. Een artikel van professor Van Hoorn in Jaarboek Oud-Utrecht 1926 over Romeinse vondsten stimuleerde de roep om op het Domplein opgravingen te gaan verrichten. Oud-Utrecht richtte in 1926 een verzoek aan het college van B en W. In eerste instantie ging het hierbij om het vaststellen van de plaats waar de Heilig-Kruiskapel gestaan had om deze in het plaveisel te kunnen aangeven. Ook het opsporen van de Romeinse oorsprong van de stad werd al snel een belangrijke doelstelling na vondsten door opzichter Stooker bij de bouw van het ontvangstgebouw van de Domtoren in 1927. Een curieuze rol bij het voorgenomen onderzoek speelde de archeoloog Holwerda. Deze werkte aan een publicatie over Dorestad, waarin ook aandacht aan de vroege geschiedenis van Utrecht werd besteed. Holwerda was van mening dat Utrecht geen Romeinse maar een Merovingische oorsprong had. Wellicht wees hij om die reden het verzoek af om leiding te geven aan een opgraving op het Domplein die mede beoogde het Romeinse verleden van Utrecht aan het licht te brengen. Op aandringen van Vereniging Oud-Utrecht werd onderzoek gestart in 1929. En in Oud-Utrecht publicaties werden de archeologische vondsten jaar op jaar beschreven.
1929 opgraving op Domplein met vondst van Romeinse waterput
In 1929 werd door professor A.E. van Giffen begonnen met de zoektocht naar de Heilig-Kruiskapel. En er werd officieel vastgesteld dat het Domplein een Romeins verleden had met de vondst van onder andere een Romeinse waterput.
1933 nieuw onderzoek op Domplein
In 1933 werd het onderzoek voortgezet door C.W. Vollgraff en C. van Hoorn. En ook toen werden Romeinse sporen gevonden die duidelijk verwezen naar een castellum, zoals funderingen van barakken.
1933 onderzoek op Flora's Hof naast de Domtoren
De grote onderzoeken liepen tot 1949. DOMunder toont sinds 2014 vondsten van verschillende ondergrondse tijdlagen. De contouren van het castellum zijn zichtbaar gemaakt rond het Domplein.
Castellum Hoge Woerd
Dat ook op de Hoge Woerd in De Meern Romeinse bebouwing had gestaan, was allang bekend. Zo had de oudheidkundige Aernout van Buchell daar aan het einde van de 16de eeuw al Romeinse munten en dakpannen gevonden. Dat het ook echt om het castellum ging, werd pas duidelijk tijdens een opgraving in 1940 waarbij het badhuis werd gevonden. Door de oorlog werd het gat gauw dichtgegooid en pas in 1973 teruggevonden door professor Isings. De Limes was niet alleen een grens bij de Rijn, het was ook dé transportader. Vanaf het archeologisch onderzoek voorafgaand aan de bouw van Leidsche Rijn ging het hard, Romeinse schepen en resten van wachttorens langs de Limes werden gevonden. Het Castellum Hoge Woerd is gebouwd op de contouren van het oorspronkelijke Romeinse fort. Het is sinds 2015 geopend met een museum voor bezoekers en toont onder andere De Meern 1, het eerste in 1997 gevonden Romeinse schip.
2003, de opgraving van het Romeinse schip De Meern 1 was wereldnieuws en trok veel publiek
De Meern 1 is nu te zien in het Castellum Hoge Woerd
Nominatie
De verwachting is dat in juli 2021, tijdens de jaarlijkse vergadering van het World Heritage Comité van UNESCO, een besluit wordt genomen over de nominatie. Als het besluit positief is, krijgt de Romeinse Limes de status van Werelderfgoed. De best bewaarde en meest complete vindplaatsen worden nu voorgedragen voor de Werelderfgoedlijst. In het Utrechtse deel van de Limes hoort ook het grootste castellum, Fectio, bij Vechten en het terrein van castellum Laurium in Woerden.
Bronnen:
Utrecht in Vogelvlucht, Renger de Bruin e.a., 2017
Tijdschrift en Jaarboek Oud-Utrecht en verder www.bouwgeschiedenisutrecht.nl
foto's: Het Utrechts Archief en Castellum Hoge Woerd
Castellum en museum Hoge Woerd, met mijlpaal
Opgravingen gaan door, hier bij de oude Rijnbedding.