38e van der Monde-lezing: Verlichting
De 38e Van der Monde-lezing werd op 15 februari 2023 gegeven door Eric Jorink, Teylers hoogleraar Verlichting en religie aan de Universiteit van Leiden. Hieronder het videoverslag.
Utrecht speelde een cruciale rol in de opkomst van het Verlichtingsdenken - de in de 17e eeuw opkomende beweging die streefde naar het primaat van de rede boven het geloof. Het was in Utrecht dat de filosofie van Descartes, de 'vader van het Rationalisme', voor het eerst werd gedoceerd. Het was hier dat Anna Maria van Schurman college liep, dat cartesianen de aanval inzetten op het bijgeloof in hemeltekenen en dat Spinoza zich in 1673 meldde om kennis te maken met deze nieuwlichters.
Ondanks felle tegenstand uit orthodoxe kring, verspreidden verlichtingsideeën zich snel door de Nederlanden en vandaar uit verder door Europa. Het was een culturele beweging van intellectuelen die het gebruik van de rede, empirisme en filosofie wilden stimuleren - en wilde verspreiden onder alle lagen van de bevolking. Tal van genootschappen, zoals bijvoorbeeld ’t Nut van het Algemeen, vinden hun wortels in de Verlichting.
In de 38e Van der Monde-lezing schetste professor Jorink dieper deze beweging en kwam daarbij uit bij de oprichting van wetenschappelijke genootschappen als het Provinciaal Utrechts Genootschap (1773) en de historische vereniging Oud-Utrecht (1923).