Kockengen, Nieuwer ter Aa, Wilnis en Vinkeveen
Hier volgt inspiratie voor een tochtje in het noordwesten van provincie Utrecht door het veenweidegebied. We gaan op pad met de tekst van schrijfster Clare Lennart volgens het boek Utrecht. Stad en Provincie uit 1962. Op dit moment nog eens extra actueel, vanwege de vernielingen die de Franse troepen hier in het rampjaar 1672 aanrichtten. Lennart had bij haar tochten de hulp van Dick van Luyn die zo vaak zijn tijd en auto ter beschikking stelde, en ‘mejuffouw Fré Domisse’ voor waardevolle tips en haar warme belangstelling.
Waterland met weteringen, tochten, sloten en plassen ten westen van de Vecht.
'Links van de Vecht vindt u in de omgeving van Kamerik, Kockengen, Portengen, Wilnis en vooral Vinkeveen een echt waterland met weteringen, tochten, petgaten, sloten en plassen. Behalve van water is het een land van zwarte, absoluut vlakke veengrond, die bij nat weer sopt onder je voeten, een land van elzebosjes, wilgen en populieren, interessant vanwege zijn flora en fauna. Vanaf Utrecht even voor Breukelen linksaf slaan richting Kockengen of Nieuwer ter Aa.’
Kockengen
‘Kockengen is een aardig dorp, gebouwd rondom de mooie, oude kerk, die enige tijd geleden prachtig gerestaureerd is en er nu weer uitziet of hij de eeuwen kan trotseren. Deze kerk, vroeger de Maria Hemelvaartkerk genaamd, is een eenbeukige, bakstenen kruiskerk, gebouwd in de vijftiende eeuw. De toren dateert uit de dertiende eeuw. Op de hoek Voorstraat-Nieuwstraat kunt u twee mooie, oude geveltjes bewonderen. Ook Kockengen heeft weer het beslotene dat veel dorpen uit deze omgeving kenmerkt.’
De Nieuwstraat in Kockengen. Vrijwel het hele dorp werd in het rampjaar 1672 door de Franse troepen platgebrand.
De kerk van Kockengen uit de vijftiende eeuw bleef bij de brand in 1672 gespaard.
De naam Kockengen is afkomstig van Cocagne, de Franse naam voor Luilekkerland, dat ook wel het land van Kokanje wordt genoemd. De bisschop van Utrecht gaf ten tijde van de Grote Ontginning in het huidig Groene Hart gebieden uit om deze te ontginnen. Om de pioniers aan te lokken gaf hij aantrekkelijke namen aan deze gebieden.
In de 17de eeuw was Kockengen behoorlijk welvarend door de goede waterverbindingen met Amsterdam en Utrecht. Vrijwel het hele dorp is in 1672 platgebrand door de Fransen, op de kerk en de twee huizen op de hoek Voorstraat-Nieuwstraat na. De historische kern van Kockengen ligt tussen het water van Heikop en Bijleveld en heeft een beschermd dorpsgezicht.
Nieuwer ter Aa
‘Hebt u er ooit van gehoord? Het is een piepklein dorpje. Lage, vriendelijke goed onderhouden dorpshuizen en enkele boerderijen staan geschaard om een pleintje, waarvan de oude kerk, die uit de veertiende eeuw dateert, het middelpunt vormt. Deze oude dorpskerk met stoere, niet hoge toren is uitstekend gerestaureerd. Met de kerk in Kockengen staat deze nu bovenaan de lijst van monumenten in noordwestelijk Utrecht. Veel oude dorpskerken zijn er in deze streek niet meer over. Die van Kamerik, Mijdrecht, Vinkeveen, Waverveen, Wilnis en Zegveld zijn in de 19e eeuw verdwenen .Er stroomt een riviertje door Nieuwer ter Aa, dat volgens mijn kaart de Angstel moet zijn, volgens de inwoners echter de Aa heet. Met enig kolken en bruisen stort het zich over een stuw en kronkelt dan achter de huizen langs de weilanden in. Wat er verder in het dorpje te beleven valt? Veel of weinig, afhankelijk van uw instelling.’
Gezicht op Nieuwer ter Aa met de oude kerk uit de veertiende eeuw.
De Hervormde kerk wordt met de mooie ramen ook wel het juwelenkistje van Kitty genoemd. George Earle schonk in 1897 aan de kerk bijzondere glas-in lood ramen en een orgel, ter nagedachtenis aan zijn vrouw Kitty, de laatste barones van Reede van Ter Aa.
Het glas-in-lood uit 1897 ter nagedachtenis aan Kitty, de laatste barones van Reede van Ter Aa.
Wilnis
‘De uit 1823 daterende windkorenmolen van Wilnis die gevaar liep gesloopt te worden, kon dankzij de samenwerking tussen het Rijk, Monumentenzorg, de provincie, de gemeente en de ingezetenen worden gerestaureerd. Langs de sloten en vaarten staan veel welvarende boerderijen, die je bereikt over een brug of dam. Blijkbaar is het een liefhebberij van de boeren in deze omgeving om er een zwanenpaar op na te houden. Herhaaldelijk zag ik ze in een werkelijk smetteloze blankheid op het donkere water drijven, fier als vorsten.’
Wilnis met de windkorenmolen uit 1823 die gered kon worden van de sloop.
Het waterland rond Wilnis, ontstaan door de in 1085 gestarte ontginning onder leiding van de kanunniken van de proosdij van Sint Jan uit Utrecht.
In 1085 werd voor het eerst begonnen met de ontginning van het gebied onder leiding van de kanunniken van de proosdij van Sint Jan te Utrecht. Sloten die afwaterden op de Kromme Mijdrecht werden gegraven, en daarmee daalde het waterpeil. Het veen klonk in, en zo ontstond bruikbaar grasland. Toen aan het einde van de middeleeuwen turf als brandstof werd ontdekt, werd het grasland uitgeturfd.
Vinkeveen
‘Verder in de richting van Vinkeveen. Alles om u heen is plat met hier en daar het blinken van water. De zwarte grond ziet er afgeknabbeld uit, alsof het hongerige water nooit genoeg heeft.
Weldra bereikt u de streek die er op de kaart blauwgestreept uitziet. In werkelijkheid zijn al die blauwe strepen evenwijdig lopende brede sloten of tochten, door smalle stroken zwarte veengrond gescheiden. Bijna evenveel water als land en overdekt door velden van waterlelies. Onafzienbare velden van glanzende, plat op het water liggende, niervormige bladen, waarop bloemen als sterren met een stralend gouden hart rusten. Nooit eerder had ik zoveel waterlelies bij elkaar gezien. Hun overvloedige bloei gaf aan het simpele Hollandse polderland een toets van exotische weelde.
Mensen zijn wonderlijke kuddedieren. Waarom trekt men in massa’s naar de bloeiende boomgaarden, de bloeiende hei, de bossen met herfsttinten en komt er geen mens op het idee om naar de bloeiende waterlelies te gaan kijken?’
De evenwijdig lopende tochten en sloten in de buurt van Vinkenveen.
‘Niet alleen waterlelies, ook andere bloemen doen het goed in de zwarte aarde. De tuinen, die bijna gelijk liggen met het waterniveau, zijn bijzonder weelderig. Alles wat hier bloeit is stoer en fors, van bijzonder groot formaat, één gloed van felle kleur. Vinkeveen is een lang streekdorp. Het maakt een welvarende, propere indruk, maar het is lang niet zo gezellig als een dorp met een kom. Hele wijken van nieuwe huizen demonstreren de snelle groei. Noordelijk van de plan verrijzen de een na de ander bungalows. Van boerendorp wordt Vinkeveen een centrum van watersport dat talloze stadsmensen trekt.’
De Vinkeveense Plassen langs de Baambrugse Zuwe
Men kan hier alle vormen van watersport beoefenen: zeilen, roeien, zwemmen, waterskiën, onderwatersport. Verder kan men hier kamperen en, naar hartenlust vissen. Ik weet eerlijk niet wat de vissers precies vangen. Misschien wel niets en is de hengel alleen symbool. Op zo’n dag met bewolkte hemel, waar de zon telkens bijna doorheen breekt, zodat alles een parelmoerachtige glans krijgt is de plas eigenlijk bijzonder mooi. Maar om ervan te genieten moet je het soort mens zijn, dat niet alleen met zijn lichaam, maar ook met zijn ogen leeft.’
Tips
Er is een fietsroute Veen en Vecht en een route Ronde Venen. Wandelaars komen aan hun trekken tijdens twee nieuwe Vroeger- en Nu-wandelingen in de dorpskernen Nieuwer Ter Aa en Kockengen.
