Waar gaat het heen met het Altrecht terrein?
Met regelmaat werkt de gemeente mee aan bestemmingswijzigingen voor kleine gebieden en daarbij horende bouwplannen. De Willem Arntsz locatie van Altrecht in de Zuidelijke binnenstad is daar een voorbeeld van. Door deze wijze van planontwikkeling laat de stad kansen op goed doordacht stedelijk beleid liggen, aldus de Commissie Cultureel Erfgoed.
Het terrein van Altrecht in 2009
Altrecht heeft rond 2013 een reorganisatie aangekondigd voor de vestiging binnenstad. Het is overigens de zoveelste reorganisatie met bouwplannen. De gehele ontwikkeling van de Willem Arntsz locatie is als een doorlopend proces van bouwen te zien. In 2013 besloot Altrecht tot het afstoten van gebouwen, het vernieuwen van andere en het contract met een projectontwikkelaar. Een recent plan voor de bouw op het binnenterrein van Altrecht van een Museumhotel en Nijntjemuseum komt daaruit voort. Het is wellicht een sympathiek plan, maar daarover gaat dit stukje niet.
Voorafgaand aan dit laatste bouwplan ging het afstoten en verbouwen van het pand van de voormalige tabaksfabriek Peletier hoek Oudegracht-Eligenhof, de ombouw van het Woudagebouw in de Lange Nieuwstraat, de sloop en herbouw van appartementen op de Vrouwjuttenhof en de bouw van stadsvilla’s op een te verlengen Vrouwjuttenhof. Voor al deze plannen geeft de gemeente de ruimte aan de projectontwikkelaar om via deelplannen een combinatie van bestemmingswijziging en bouwplan goedgekeurd te krijgen.
De historische ontwikkeling van het Willem Arntsz terrein
In de vijftiende eeuw gaf Willem Arntsz in zijn laatste wil een bijzondere bestemming aan zijn nalatenschap: de stichting van een gasthuis voor geesteszieken. Een nieuw gebouw werd daarvoor opgericht in de Agnietenstraat. Eeuwen later is dit Willem Arntsz Huis ingericht als museumvlegel van het Centraal Museum voor Nijntje.
De Willem Arntsz Stichting is vanaf de negentiende eeuw fors gaan groeien in de zuidelijke binnenstad. De fabrieksgebouwen van Peletier behoren sinds eind jaren 1930 tot de laatste uitbreidingen van het psychiatrisch ziekenhuis. Het gehele gebied werd doorsneden met smalle straten en stegen, waaronder de (Grote) Eligenstraat (nu gedeeltelijk Eligenhof) en de nu verdwenen Kerkstraat, Eikenboomsteeg, Koningsteeg en Spinderspoort. Het psychiatrisch ziekenhuis breidt uit met veel buitenruimte in de vorm van afgesloten binnentuinen. De hoogte van gebouwen overschrijdt maar op enkele plekken de drie bouwlagen. In een proces van voortgaande ‘cityvorming’, ruimte voor bedrijfsmatige ontwikkeling in het centrum, breidde de Willem Arntsz Stichting steeds meer uit.
Willem Arntsz stichting en Peletier in 1924, foto KLM Aerofoto HUA76198
Eind jaren 1980 vindt bij de Willem Arntsz Stichting een herstructurering plaats met als gevolg de vernieuwing en aanpassing van vele gebouwen. Het bouwbeleid wordt afgestemd met de gemeente en de in ontwikkeling zijnde plannen in het kader van de stadsvernieuwing. Het Doelenhuis aan de Nicolaasdwarsstraat wordt verlaten voor historiserende nieuwbouw op de hoek Nicolaasdwarsstraat en Nicolaasstraat. In de jaren 1990 wordt op een terrein met te slopen panden achter de Nicolaasstraat een supermarkt uitgebreid en de Karmelietenhof gebouwd. De voormalige fabrieksgebouwen Peletier worden gesloopt en het kantoor op de hoek Oudegracht wordt omgebouwd naar dagbehandelcentrum. In de jaren 1990 gaat de Willem Arntsz Stichting op in Altrecht. De herstructurering gaat door met de vernieuwing van gebouwen op het binnenterrein.
Plannen sinds 2013
Sinds 2013 leidden de plannen van Altrecht tot een verdere verkleining van het terrein in de Zuidelijke binnenstad. De overblijvende gebouwen zijn van recentere datum, op bovenste foto allen met een groen dak. Positief is de openstelling van het terrein, met een doorloop van de Lange Nieuwstraat naar de Vrouwjuttenhof en de Nicolaasstraat. Gebouwen worden afgestoten en met een projectontwikkelaar zijn daarover afspraken gemaakt. In dezelfde tijd vinden gesprekken plaats met de gemeente.
Helaas leiden die plannen niet tot een kans op een omvattender visie. Een visie die voor het gehele gebied tot een nieuwe stedenbouwkundige verkenning en schets leiden. Daarmee passeert de kans om terug te gaan naar een van de doelen van het beschermde stadsgezicht, de bescherming van de structuur van straten en stegen. De door de ontwikkelaar en de door de gemeente toegelaten 'postzegel' planvorming gaat voorbij aan een belangrijk doel, het formuleren van meeromvattend ruimtelijk beleid.
Museumhotel en uitbreiding Nijntjemuseum
Op het terrein blijven Altrecht gebouwen aanwezig, van een duidelijk groter formaat dan panden die het karakter van de oude stad kenmerken. De nieuwe gebouwen langs de Vrouwjuttenhof, appartementen en villa’s, voegen zich mogelijk wel bij de grootschalige bouw van Altrecht, maar minder bij de omliggende historische binnenstad. Het Museumhotel en de uitbreiding van het Nijntje Museum zijn nieuwe toevoegingen in die grootschaligheid. Van een structuur van straten en stegen is geen sprake. De fijnmazigheid van verbindingen en hoven leidt tot leefbaarheid voor omwonenden, mede doordat bezoekers ze overslaan. De gemeente laat kansen op herstel van de onfortuinlijke cityvorming liggen. Sterker, een gemeente die niet durft terug te komen op eerdere besluitvorming voor meer en hoger, kiest met een opportunistische planvorming voor ongebreidelde groei.
Het bouwplan voor het Museumhotel en Nijntjemuseum lijkt nog niet het sluitstuk te zijn voor het Altrecht terrein. In de gevelwand van de Lange Nieuwstraat resteert een groot gapend gat waar ooit het entreegebouw van het Willem Arntsz complex heeft gestaan.
Entree Altrecht op de Lange Nieuwstraat
Herkomst foto’s: Terrein Altrecht 2020 - site makelaar, Terrein Altrecht 2009 - Apple Kaarten 3D, 1924 Het Utrechts Archief, Museumhotel ontwikkelaar Vorm, Entree Lange Nieuwstraat Bert Poortman.